Planlı tarım uygulamalarının en basit modeli veya bilinenlerinden biri şeker pancarı üretimi sayılabilir. Şeker pancarı üretecek kişiler bölge kooperatifine ortak olur, kaç dekar ekim yapacağı tahmini rekolte hesabına göre belirlenir. Pancar üreticileri kooperatifi gerekli tohum ve gübre desteğini ve üretim avansını verir. Bu sayede üretici üretim için aldığı avans ve diğer destekler sayesinde üretim sürecine girer. Hasat dönemine kadar ara harçlıklar alarak bakım işlerine devam eder. Hasat zamanında ise üretilen şeker pancarı Pankobirlik alım noktalarına teslim edilir, hasat bittikten sonra mali işler hesaplanır. Bu süreç her yıl devam eder.

Bu konuyu anlatmamım nedeni çocukluğumda şeker pancarı üretimi yapan bir ailede yaşamış olmam belki de. Bağlamak istediğim nokta ise son günlerde yaşanan sanayilik domates üreticilerinin yaşadığı fiyat sorunları.

Sanayilik domates üretiminde iki tip üretici modeli var;

Birincisi; bağımsız üretici. Bu tip üreticiler herhangi bir şirketle sözleşme yapmadan tüm masraflarını kendi finanse eder. Piyasa fiyatlarına göre ürettiği ürünleri alıcılara satar.

İkincisi; sözleşmeli üretim yapanlar. Üretimi sanayilik domates işleme tesisleri (salça ve kurutma fabrikaları) için üretim yapar. Tesisler sezon başlamadan önce üreticilerle üretim ve satın alma anlaşması yapar. Fide, gübre desteği ve nakit desteği verilerek üretim yapılmasını sağlar. Fabrikada kapasitesine göre hammadde tedariğini garantiye alırken üretici de elde ettiği domatesi satacağını garanti eder.

Bu yıl sanayilik domates sözleşmeleri ortalama 5 tl/kg fiyatı ile imzalandı. Üretim başladı hasat zamanı geldi kıyamet kopmaya başladı. Rekolte beklentilerin üzerinde olunca piyasada fiyat 2 tl/kg civarına düştü, bazı fabrikalarda sözleşmede yazdıkları fiyat üzerinden almak yerine piyasadan düşük fiyattan alma eğilimine girince sözleşmeli üreticiler isyan bayrağını açtı.

Soru 1 Piyasa fiyatı 8 tl/kg bandına çıkmış olsa idi üreticiler anlaşmaya bağlı kalacaklar mı?

Soru 2 üreticiler sözleşme dışında akraba veya arkadaşlarının ürünlerini sözleşme fiyatından fabrikaya satmaya çalışıyorlar mı?

Soru 3 Sözleşme kurallarına uymayan üretici de işletme de ahlaksızlık yapmıyor mu?

Daha birçok soruyu sıralayabiliriz durumla ilgili.

Peki çözüm ne? Ahlaklı olmak.

Ahlaklı olalım olmasına da ahlaksızlık yapanları denetleyecek ve uyuşmazlıkları çözecek mekanizmalar kurmamız gerekir. Tarım Bakanlığı denetleme görevini yerine getirecek, Sanayi Bakanlığı ile ortak bir komisyon kuracak, sözleşmeye uymayan üreticilere de işletmelere de gerekli cezaları yazacak. Her iki tarafın sözleşmeye uyması sağlanacak.

Planlı üretim önemli, ahlaklın olmak daha önemli.